• 08 سپتامبر 2020
• decorsara

در بین جهانیان ایرانیان از دیرباز جنگاوران بی باک و بی همتا شناخته شده اند این جنگجویان چیره دست ناگزیر باید از ابزارهای چنگی برخوردار می بودند این ابزار در فرهنگ پارسی زمان هخامنشیان و غیره کمان ابرو ، تیره مژه دلدار، کمند گیسو نامیده و تشبیه شده اند. سابقه ساخت چاقو در ایران به زمانی بر میگردد که چاقو به عنوان سلاحی سرد از ضرورات زندگی هر فرد بشمار می رفته از قدیمی ترین چاقوهای به دست آمده در تپه سیلک کاشان چاقویی است از جنس سنگ و دسته های آن از جنس استخوان متعلق به ۴۲۰۰ ق.
حکایت است که ایرانیان قدیم هیچیک بدون شمشیر و سلاح سرد از خانه بیرون نمی رفتند تیغه شمشیرها بقدری برنده بوده که بر طبق داستانهای قدیمی در صورت برخورد از فرق سر تا روی زمین به دو نیم می شد. یکی از شهرهایی که از دیرباز با توجه به موقعیت جغرافیایی و نقشی که در جنگ های مختلف قبل و بعد از اسلام داشته زنجان بوده است.
قدیمی ترین چاقوی به دست آمده در زنجان مربوط به مرد نمکی چهرآباد متعلق به هیجده قرن پیش می باشد، دسته این چاقو از از جنس شاخ بز و طول آن ۱۱ سانتیمتر و تیغه به طول ۵/۸ سانتیمتر ویک غلاف چرمی به لباس مرد نمکی وصل بوده است . چاقوی مزبور را می توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد. با طلوع و ظهور دین مبین اسلام و گسترش آن در سراسر سرزمین ایران، شهر زنجان از جمله مناطقی بود که با ورود مهاجمان عرب مقابله نمود و این امر موجب پیدایش جنگ‌های متعدد و نیز تولید بیشتر سلاح سرد و رونق فلزکاری در منطقه گردید.
در دوره ایلخانی مراکزی چون تبریز، مراغه و سلطانیه جای شهرهائی چون هرات، مرو، نیشابور را گرفته و مرکز تجمع هنرمندان و صنعتگران شدند که تحت حمایت و تشویق حاکمان وقت دوباره به خلق آثار هنری مشغول گردیدند. به خصوص در دوره‌ی سلطنت سلطان محمد خدابنده، الجایتو، سلطانیه پایتخت او، یکی از بزرگترین مراکز فلزکاری آن زمان، می‌شود. در اواسط قرن ۱۵ میلادی فلزکاران ایرانی از پیروی سبک‌های پیشین، به ویژه مغولی، که یکنواخت و خسته کننده بود، دست برداشتند این هنرمندان به دلیل گسترش معتقدات مذهبی جدید ( تشیع) از یک سو و تحولات سیاسی داخل کشور از سوی دیگر سبکی نوین در هنر فلز کاری به وجود آوردند.
با روی کار آمدن صفویان باب تازه‌ای در مکتب هنر ایران گشوده شد، در اوایل حکومت شاه اسماعیل صفوی در جنگ فی مابین ایرانیان و عثمانیان، جهت تامین جنگ افزارها و ابزار جنگی از شهرهای مختلفی یاری گرفت، در کتاب«شاه جنگ ایرانیان در یونان و چالدران» می‌خوانیم :اسلحه در بسیاری از شهرهای ایران ساخته می‌شد ولی چند مرکز اسلحه سازی در ایران بیش از سایر نقاط اهمیت داشت، یکی از آنها کرند بود که انواع اسلحه از جمله زره، کاسک(خـُود) را در آنجا می‌ساختند دیگری زنگان یا زنجان به شمار می‌آمد و صنعتگران زنجانی در ساختن شمشیر و خنجر مهارت داشتند، در اصفهان، ری، تبریز نیز انواع اسلحه را می‌ساختند، با تشویق شاه اسماعیل صنعتگران ایرانی که در خارج از منطقه آذربایجان بودند نیز مبادرت به ساختن اسلحه می‌کردند. در حقیقت از اواخر قرن دهم هجری برتری اسلحه‌ی ایرانی در جهان آن روز زبانزد همگان شد. تاورینه، سیاح معروف فرانسوی، که در زمان شاه صفی و شاه‌عباس دوم ، شاه سلیمان ۹ بار به ایران مسافرت کرده معتقد است که ایرانیان در هنر فولادسازی مهارت و استادی کامل دارند و می‌دانند چگونه فولاد را برای ساختن تیغه‌های شمشیر، خنجر، قمه، چاقو با زاج و سایر مواد در مراحل مختلف آماده کنند. مرغوبیت محصولات پولادین این هنرمندان، مدیون فولادی است که از ناحیه‌ای از هند به نام گل کندا، به ایران آورده می‌شد.
این جنگ افزار سازان پولاد اروپایی و پولاد ایرانی را مناسب نمی‌دانند، زیرا آب دادن فولاد هندی برای آنها سهل‌تر است. شاردن، دیگر سیاح فرانسوی، نیز در قرن ۱۶ میلادی در سیاحتنامه‌ی مفصل خود شرح مبسوطی از شمشیر و قمه‌ای ساخت ایران آورده است. از قرن ۱۶ تا قرن ۱۹ میلادی تغییراتی در ساخت تیغه‌های شمشیر در ایران روی داد بدین معنی که تیغه‌ی آن به مرور خمیدگی و انحنای بیشتری پیدا کرد، و از قرن ۱۷ تا ۱۹ خمیدگی آن به شکل شمشیرهای امروزی در آمد.
در دوره‌ی صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک(پیشوای دینی) نقش مهمی در رونق چاقوسازی زنجان داشته است.
این صنعت تا دوره‌ی قاجاریه، یعنی تا دوره ناصرالدین شاه به همین سبک ادامه داشته است و معروفترین آنها چاقوهای کرند و یا چاقوهای ساخت حسن (نام استاد زنجانی از استادان آن دوره ) بوده است.
«از حدود قرن ۱۰ هجری قمری شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاههای مختلف اسلحه‌سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می‌شده است».
با کشف مجموعه‌ی منحصر به فرد مرد نمکی، پیشینه‌ی تاریخی این صنعت در زنجان از هیجده قرن پیش به طور قطع مشخص است. از دیگر مدارک موثق موجود در مرکز اسناد ملی می‌توان به مکاتبات معمول شده و یک برگ صورتجلسه‌ی چاقوسازان که به تاریخ ۱۳۲۳ شمسی اشاره نمود. در این سند ذیقیمت اسامی و امضاء ۳۱ نفر از چاقوسازان زنجانی قید گردیده است.

چاقوی زنجان

چاقو سازی یکی از صنایع دستی بومی استان زنجان می باشد، نوعی ابزار برنده که با استفاده از استیل، فولاد،استیل فولاد،آهن، برنج، شاخ گوزن،شاخ گاو،استخوان گاو و …. در انواع مختلف بزرگ و کوچک ساخته و پرداخته می شوند که قدمت چاقو سازی، به دوره حکومت مغول ها در زنجان می رسد.
به طور کلی می توان چاقوی زنجان را از نظر جنس تیغه به دو دسته تقسیم کرد:
۱- چاقو های فولادی که به دلیل ذات مستحکم فولاد، دارای مقاومت بالایی می باشند.
۲- چاقو های استیل فولاد که در مقابل زنگ زدگی مقاوم هستند.
ظرافت چاقوی زنجان به علت استفاده از مصالح مرغوب و همچنین شکیل بودن از نظر تناسب منطقی در ابعاد تیغه، دسته و غلاف آن می باشد که همگی نشانه زبردستی و تبهر استادان چاقوساز زنجانی می باشد.
از انواع چاقو های متداول زنجان، می توان به چاقوی قلمتراش، چاقوی ضامن دار، چاقوی شکاری، چاقوی صحرایی،ساطور،کارد سلاخی،کارد قصابی، کارد آشپزخانه، چاقوی باغبانی،تبر، شمشیر،قمه، دشنه، قداره و قند شکن که هرر کدام به شکل ها و انواع دسته های مختلف ساخته می شوند.

نحوه نگهداری صحیح چاقو آشپزخانه:

۱-لطفا با لبه ی تیز چاقو روی استخوان و ابزار آلات سخت نکوبید.
۲-چاقویی که جنس تیغه آن از فولاد ساخته شده،حتما پس از استفاده آنرا شسته و خشک نمایید و بهتر است کمی با روغن چرب نمایید.
۳-چاقویی که جنس تیغه آن استیل فولاد می باشد،خاصیت ضدزنگ دارد و نیازی به خشک کردن و چرب کردن ندارد.
۴- برای برش بهتر چاقو، میتوان از مصقل(تیزکن)، قبل از برش استفاده کرد.
۵- برای تیز کردن و مصقل زدن، مصقل را با زاویه ۳۰ درجه، بر روی لبه تیغه چاقو قرار داده و به طرف جلو حرکت دهید.

دسته و تیغه‌هایی که در چاقوی زنجان و برای مصرف آشپزخانه استفاده می‌شوند یک‌تکه هستند اما چاقوهای کارخانه‌ای که امروزه در سوییس، نروژ، ترکیه و سوئد تولید می‌شوند دسته‌هایی دارند که به صورت جداگانه ساخته می‌شوند.

decorsara وب‌سایت